Αλεξάνδρα Αντωνιάδου

Performance now v.6:Επιτελεστικές μεθοδολογίες και αστικό τοπίο

Ένα συμπόσιο για το περπάτημα, την περιπλάνηση και το δημόσιο χώρο

Το Σάββατο 13 Απριλίου 2019 πραγματοποιήθηκε στη Φλώρινα το συμπόσιο «Performance now v.6:Επιτελεστικές μεθοδολογίες και αστικό τοπίο», μία διοργάνωση του Τμήματος Εικαστικών και Εφαρμοσμένων Τεχνών της Σχολής Καλών Τεχνών του Πανεπιστημίου Δυτικής Μακεδονίας και του Εργαστηρίου της Performance Art/ Επιτελεστικές καλλιτεχνικές δράσεις( https://performancenow6.wixsite.com/now6 ).Στόχος του συμποσίου σύμφωνα με την επιστημονική υπεύθυνη, την εικαστικό και επίκουρη καθηγήτρια της Σχολής, Αγγελική Αυγητίδου ήταν να διερευνηθούν τρόποι ενεργοποίησης διαδρομών στο αστικό τοπίο μέσα από παρεμβατικές δράσεις-performance και να εξεταστεί το περπάτημα ως εργαλείο εμπειρίας και εμπλοκής με την πόλη, ως μέθοδος παρέμβασης στην αστική πραγματικότητα και ως χώρος για την παραγωγή γνώσης.

Το συνέδριο άνοιξε η Αγγελική Αυγητίδου με μια εισήγηση που αφορούσε το περπάτημα ως καλλιτεχνική πρακτική αλλά και ως δημιουργική μεθοδολογία φέροντας παραδείγματα από το έργο καλλιτεχνών και ομάδωνπου δουλεύουν σχεσιακά στο αστικό και περιαστικό τοπίο.Μέσα από μια κριτική προσέγγιση των θεωριώνπου ορίζουν το περπάτημαστον αστικό ιστό, η εικαστικός τόνισε την ανάγκη για νέες θεωρητικές αναζητήσεις που θα πλαισιώσουν την περιπλάνηση στη σύγχρονη πόλη. Στη συνέχεια του πρώτου μέρους του συμποσίου ακολούθησε η παρουσίαση του εικαστικού και θεωρητικού τέχνης, καθηγητή στο Τμήμα Αρχιτεκτόνων του Πανεπιστημίου Πατρών, Πάνου Κούρου ο οποίος μίλησε για την ανάδειξη της πεζότητας ως μεθοδολογικό εργαλείο και τόνισε τη σημασία του κοινωνικού σώματος και του κοινωνικοπολιτικού συγκείμενου στις περιπατητικές perforrmance. Κλείνοντας το πρώτο μέρος του συνεδρίου η εικαστικός Ευαγγελία Μπασδέκη  αναφέρθηκε στην σχέση και αλληλεπίδραση που αναπτύσσεται ανάμεσα στη δράση και τον δημόσιο χώρο και στο πώς αυτή η συνθήκη επηρεάζει καταλυτικά το ίδιο το έργο. Πρότεινε επίσης μέσα από τη δουλειά της την ονειροπόληση ως πράξη υπονόμευσης της «κανονικότητας» του δημόσιου χώρου και αντίστασης στην «επιτακτική ταχύτητα» που προστάζει ο καπιταλισμός.

Στη συζήτηση που ακολούθησε μετά το πρώτο μέρος του συμποσίουτονίστηκε η ανάγκη γιααναφορά σεπολλαπλούς παράλληλους δημόσιους χώρους και όχι σε έναν ενιαίο δημόσιο χώρο. Αναφέρθηκε επίσης η σημαντικότητα τηςσχέσης του δημόσιου χώρου με τον ψηφιακό δημόσιο αλλά και ιδιωτικό χώρο. Τέλος συζητήθηκε η σχέση πεζοπορίας και πεζότητας και τέθηκαν ερωτήματα πουαφορούσαν το πώς οι πρακτικές τέχνης στο δημόσιο χώρο θα μπορούσαν να δημιουργήσουν ανομοιογενείς δημόσιες σφαίρες που θα ενισχύουν τη διαφορετικότητααποβάλλοντας το στοιχείο της βίας.

Στο δεύτερο μέρος του συμποσίου, ο καλλιτέχνης και δραματολόγος Μάριος Χατζηπροκοπίου αναλύοντας την perforrmanceNo Man’s Land του Ολλανδού καλλιτέχνη Dries Verhoeven, όπως παρουσιάστηκε στην Αθήνα σε παραγωγή της Στέγης Γραμμάτων και Τεχνών του Ιδρύματος Ωνάση (2014), εστίασε σε ζητήματα ετερότητας, αναπαράστασης και επιτέλεσης εξετάζοντας το ζήτημα της υποστασιοποίησης της ‘προσφυγικής εμπειρίας’ και τον κίνδυνο παραγωγής ενός αφηγήματος οδύνης με μη ενεργά υποκείμενα που θα προκαλούν τον οίκτο ή την οδύνη. Στη συνέχεια, ο εικαστικός και μουσικός Βασίλης Ψαρράς μίλησε για τη σύγκλιση του σωματικού και του διανοητικού/ πνευματικού στην περιπατητική πράξη. Μέσα από το έργο του ο εικαστικός παρουσίασε μια  γεω-ανθρωπιστική προσέγγιση στο περπάτημα εστιάζοντας στην ενσωμάτωση ενός αντικειμένουως συν-διαμορφωτή στην περιπατητική performance και αναλύοντας τους τρόπους με τους οποίους μπορούν να έρθουν κοντά το υλικό, το επιτελεστικό, το χωρικό, το συμμετοχικό, το ποιητικό και το τεχνολογικό. Τελευταία εισηγήτρια η καλλιτέχνης Φωτεινή Καλλέ μίλησε για τον τρόπο που η δράση παρεμβαίνει στην πόλη αλλά και η πόλη στη δράση αναλύοντας πώς ο χώρος, τα αντικείμενα και οι εντάσεις που προκύπτουν κατά τη διάρκεια μιας perforrmance στο δημόσιο χώρο μπορούν να αποτελέσουν δημιουργικά εργαλεία για τη διαμόρφωση της δράσης. Βασικά σημεία της εισήγησης υπήρξαν η ανάδειξη της περιπλάνησης ως ανάγκη και ως πείραμα αλλά και η ανασφάλεια και ευθραυστότητα του υποκειμένου στον κοινωνικό ιστό.

Η συζήτηση με την οποία έκλεισε το συμπόσιο περιστράφηκε γύρωαπό ζητήματα που αφορούσαν το συγκρουσιακό πεδίο που μπορεί να δημιουργήσει (ή να μη δημιουργήσει) μια δράση στο δημόσιο χώρο και τη σημασία του.Η παρέκκλιση από το οικείο και από αυτό που θεωρείται κανονικό μπορεί να δημιουργήσει μια συνθήκη σύγκρουσης. Έτσι, ηperforrmance έχει τη δυνατότητα να καταστήσει το χώρο δημόσιο αναδεικνύοντας τον ως χώρο σύγκρουσης και διαφοράς. Από τη άλλη, πολλές φορές,οιθεσμοί της τέχνης φαίνεται να δρουν με τρόπο εξουσιαστικόαπέναντι στο δημόσιοχώροπροσπαθώντας να λειάνουν τις ταυτότητες και γενικότερα τηδιαφορετικότητα και να δημιουργήσουν μια αίσθηση‘συναίνεσης’ κατά τον όρο του Γερμανού φιλοσόφουJürgen Habermas, αποφεύγοντας ή εξουδετερώνοντας τη σύγκρουση.

Συζητήθηκε επίσης η σημασία της αλλαγής του συγκειμένου σε μια perforrmance σε σχέση με την παραγωγή νοήματος και η σημαντικότητα της επικοινωνίας που μπορεί να πετύχει μια δράση μέσα από τις διαφορετικές προσλήψεις που δύναται να έχει από το κοινό της. Ένα ενδεχόμενο αναδυόμενο πεδίο σύγκρουσης μπορεί να φέρει αλλαγή όχι μόνο στην πρόσληψη της perforrmance από τους θεατές-συμμετέχοντες αλλά και στη μεθοδολογία του καλλιτέχνη αναγκάζοντας τον να δράσει διαφορετικά από ότι είχε σχεδιάσει.

Τέλος, εγέρθηκαν προβληματισμοί γύρω από  τα διαφορετικά πλαίσια που ορίζουν την επιτυχία και αξία μιας δράσης. Πώς και πότε μετριέται η επιτυχία μιας perforrmance; Μετριέται πριν καν υλοποιηθεί όταν οι καλλιτέχνες καλούνται να την παρουσιάσουν ως πρόταση, τη στιγμή που πραγματοποιείται ή όταν πια υπάρχει ως ντοκουμέντο σε ένα μουσείο, σε ένα αρχείο, σε μια ιδιωτική συλλογή, στο διαδίκτυο; Από τη μια είναι γνωστό το πόσο καταλυτικά μπορεί να λειτουργήσει ένα ντοκουμέντο ακόμη και αν η perforrmance δεν έχει γίνει ποτέ, όπως στην περίπτωση της Αυστριακής καλλιτέχνιδος VALIEEXPORTστη δουλειά της οποίας το ντοκουμέντο υπήρξε πολύ ισχυρότερο κάποιες φορές από ότι η ίδια η δράση. Από την άλλη η υπόσταση της perforrmanceως ντοκουμέντο και η είσοδος της στο μουσείοως αγαθό προς κατανάλωση εγείρειπληθώρα ερωτημάτων γύρω από τη φετιχοποίηση του ντοκουμέντου αλλά και την σχέση της perforrmanceμε τον καπιταλιστικό τρόπο παραγωγής, ένα ζήτημα που θα μπορούσε να απασχολήσει ένα μελλοντικό συμπόσιο και να δώσει τροφή για σκέψη γύρω από το ενδεχόμενο μιας τέχνης εφήμερης δίχως καταγραφή.

Γίνεται φανερό πως οι εισηγήσεις και οι συζητήσεις που ακολούθησαν δεν έμεινανστο πλαίσιο της περιπατητικής τέχνης αλλά επεκτάθηκαν σε μια διερεύνησηποικίλλων ζητημάτωνγύρω από τις δράσεις στο δημόσιο χώρο, οι οποίες έχουν σημαντική και συνεχή παρουσία στη χώρα μας τα τελευταία πενήντα χρόνια και ιδιαίτερα πυκνή την τελευταία δεκαετία. Παρόλο που το ζήτημα της τέχνης στο δημόσιο χώρο έχει υπάρξει το θέμα πολλών συνεδρίων και καλλιτεχνικών και θεωρητικών ερευνών στο εξωτερικό, στην Ελλάδα είναι πολύ λίγες οι έρευνες που έχουν αφιερωθεί στη μελέτη της δημόσιας τέχνης, και ιδιαίτερα των δράσεων στο δημόσιο χώρο καθιστώντας ιδιαίτερα σημαντική τη συγκεκριμένη συνεύρεση καλλιτεχνών και ιστορικών-θεωρητικών της τέχνης. Σίγουρα η συζήτηση έδειξε πως οι περιπλανήσεις των Γάλλων σουρεαλιστών στην πόλη και η ανάκτηση του αστικού χώρου αργότερα από τους καταστασιακούς είναι πια αδύνατονα υλοποιηθούν με τους ίδιους όρους στον αστικό δημόσιο χώρο. Είναι επιτακτική η ανάγκηνα συνεχιστεί μια ευρύτερη συζήτηση γύρω από τις νέες συνθήκες, συμβάσεις αλλά και απαγορεύσεις που επιβάλλουν οι σύγχρονοι δημόσιοι χώροι όχι μόνο της πόλης αλλά και του κυβερνοχώρου. Είναι σημαντικό επίσης να μελετηθεί η ανομοιογένεια αλλά και οι ομοιότητες των χώρων αυτών και να ερευνηθεί συστηματικά η παρέμβαση των καλλιτεχνικών δράσεων, οι δυνατότητες αλλά και οι περιορισμοί τους.